عسر و حرج چیست و چه نکاتی دارد؟

واژه‌های عسر و حرج هر دو در قرآن آمده‌اند، دو کلمه مترادف و به معنی سختی و تنگی هستند. با توجه به مفهوم واژه‌های عسر و حرج که به معنای سختی و مشقت خواهد بود، برای مثال فردی که بیمار است و روزه گرفتن برای او با مشقت و دشواری همراه خواهد بود را بر طبق قاعده فقهی نفی عسر و حرج، از دوش او روزه گرفتن برداشته خواهد شد. این مثال به درستی به ما نشان می‌دهد که این قاعده فقهی فقط مربوط به طلاق نیست و در موارد دیگری نیز کاربرد دارد.

قانون‌گذار مصادیق در نظر گرفته برای عسر و حرج را در موارد زیر عنوان می‌کند:

1) ترک زندگی توسط مرد به صورت ۶ ماه پشت سر هم و یا ۹ ماه متناوب، بدون هیچ گونه عذر و بهانه

2) محکومیت قطعی شوهر برای ۵ سال یا بیش‌تر در زندان

3) اعتیاد شوهر به مواد مخدر و الکل، امتناع از ترک کردن آن‌ها و یا عدم امکان الزام شوهر برای ترک کردن مواد مخدر به دستور پزشک جهت ترک و بستری در کلینیک ترک اعتیاد

4) فحاشی، ضرب و جرح و یا هر رفتار زشتی که به طور مستمر از سوی شوهر انجام می‌گیرد و ادامه زندگی برای زن را با مشقت همراه می‌کند.

5) مبتلا بودن شوهر به یک بیماری صعب العلاج روانی و مسری یا هر عارضه صعب العلاج دیگر که ادامه زندگی برای زن را غیر ممکن می‌سازد مانند ایدز.

این تصور شاید در ذهن برخی افراد شکل بگیرد، در صورتی که خانم به واسطه قانون عسر و حرج از همسر جدا شود، مهریه به وی تعلق نخواهد گرفت و این یک تصور اشتباه است.

در مسئله طلاق، مهریه از آن زن و حق او خواهد بود. او علاوه بر مهریه، نفقه و اجرت المثل را نیز می‌تواند دریافت کند.

در جریان طلاق‌های عسر و حرجی، زن برای طلاق گرفتن به طور معمول مهریه را به همسر می‌بخشد تا پروسه طلاق را راحت‌تر کند که اصطلاحا به آن طلاق خلع می‌گویند.

البته بخشیدن مهریه و طلاق خلع یک قاعده کلی نیست؛ گاهی دادگاه تشخیص می‌دهد که زن قادر به ادامه زندگی با همسر خود نیست و نفرت فراوان نسبت به همسر خود دارد، در نتیجه حکم به طلاق مبنی بر قاعده فقهی عسر و حرج می‌دهد.

 با بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه آشنا شوید.

اگر بتوانید عسر و حرج را دادگاه ثابت کنید به واسطه رفتار بد شوهر، سابقه شکایت خانم از همسر یا از طریق حکم صادر شده از سوی قاضی دادگاه در این مورد، عسر و حرج برای دادگاه طلاق راحت‌تر و سریع‌تر به اثبات خواهد رسید.

بر طبق قوانین موجود در صورتی که خانم از همسر تقاضای طلاق کند، باید بر طبق یکی از مواد ۱۱۱۹ و ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ باشد. بحث عسر و حرج در ماده قانون ۱۱۳۰ اشاره شده است و ثابت شدن آن از سوی دادگاه به تایید خواهد رسید.

قانون‌گذار در تبصره ماده ۱۱۳۰ در رابطه با عسر و حرج بیان می‌دارد؛ به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد.

این داستان عسر و حرج یک مفهوم عرفی خواهد بود و به خاطر همین مسئله عرفی بودن برای آن، یک سری مصداق در نظر گرفته است که به آن در قسمت مصادیق عسر و حرج اشاره شده است.

در صورت اثبات عسر و حرج در دادگاه، قاضی مرد را به طلاق زن مجبور خواهد کرد و نیازی به اجازه او ندارد.

سوالی که بسیار در مورد طلاق مبنی بر عسر و حرج پرسیده می‌شود، این است که چقدر طول می‌کشد تا قاضی حکم به طلاق بر این قانون فقهی دهد؟ در جواب باید بگوییم که این مدت زمان بستگی به دو عامل دارد.

1) شعبه رسیدگی در دادگاه: گاهی پرونده‌های زیادی در یک شعبه وجود دارند که رسیدگی به آن‌ها مدت زمان زیادی طول خواهد کشید، به خصوص در دادگاه‌های خانواده و طلاق این پروسه را کمی طولانی‌تر می‌کنند تا دو طرف به صلح و آشتی برسند. اگر شعبه خلوت‌تر باشد، پرونده طلاق مبنی بر عسر و حرج نیز زودتر به نتیجه می‌رسد.

2) طرف دعوا: مرد می‌تواند به رای دادگاه اعتراض کند، مدارک و مستندات جدیدی به دادگاه ارائه دهد تا روند دادگاه را طولانی‌تر نماید، به خاطر همین مسئله گاهی زن مهریه را می‌بخشد تا مرد راضی به طلاق شود.

بنابراین نمی‌توان به صراحت اعلام کرد که چه مدت زمان این گونه طلاق به سرانجام می‌رسد. بر طبق حدس و گمان می‌توان ۸ ماه را اعلام کرد، البته این مدت بستگی به دو عامل معرفی شده در بالا دارد.

بیشتر بخوانید: مجازات فحاشی به زن چیست؟

اثبات این مسئله از سوی زن که ادامه زندگی با همسر برای او با مشقت و سختی همراه است، کار بسیار دشواری خواهد بود و دادگاه براساس یک ادعای بی‌اساس رای به طلاق نمی‌دهد.

درست است که در قانون مصادیقی برای عسر و حرج اشاره شده؛ ولی این مصادیق اشاره شده به خاطر زیاد بودن در جامعه به آن‌ها بیان شده‌اند.

اگر زن ادعای عسر و حرج بکند و دلیل او برای این قانون فقهی مصادیق اشاره شده در قانون نباشد؛ این دادگاه است که تشخیص می‌دهد آیا درست است یا خیر؟

اگر دادگاه درستی ادعای زن را بپذیرد، حکم به طلاق می‌دهد. همسر او با وجود حکم، چاره‌ای جز طلاق نخواهد داشت؛ در واقع پس از اثبات عسر و حرج نیازی به رضایت شوهر نیست.

از مصادیق عسر و حرج؛ بیماری صعب العلاج همسر، زن با در اختیار داشتن پرونده پزشکی می‌تواند این مسئله را به اثبات برساند.

گاهی زن به خاطر ضرب و جرح یا فحاشی تقاضای طلاق مبنی بر عسر و حرج دارد، می‌تواند با معرفی چند شاهد در دادگاه این مسئله را به اثبات برساند و طلاق خود را قطعی کند.

فرض کنید زنی برای طلاق مبنی بر عسر و حرج به دادگاه مراجعه می‌کند و ادله خود را ارائه می‌دهد. دادگاه و قاضی ادله او را نمی‌پذیرند. وی سال بعد می‌تواند به دادگاه مراجعه و مجددا درخواست رسیدگی به پرونده طلاق خود را مطرح نماید و این بار با شاهد و ادله جدید، سعی در اثبات دلیل خود بر طلاق دارد.

گروه وکلای هوداد با برخورداری از بهترین وکیل طلاق توانسته‌اند همواره در پی کسب رضایت موکلین خود باشند و بهترین راهکار‌ها را در جهت حل اینگونه پرونده‌ها ارائه دهند.