براساس قانون برای جنین هم میزان مشخصی ارث به هنگام انحصار وراثت درنظر گرفته شده است و تحت شرایطی خاص از متوفی ارث می‌برد. در واقع همان‌طور که افراد زنده و رشید از خانواده خود ارث می‌برند؛ جنین هم دارای حق ارث است و باید برای او ارث مشخص شود. در این مقاله به مهمترین سوالات شما پیرامون این موضوع مانند شرایط ارث بردن جنین از اموال متوفی، وصیت در مورد جنین و شرایط ارث بردن جنین‌های حاصل از روشهای جدید باروری مانند اهداء تخمک، اهداء جنین و … پاسخ می‌دهیم.
حقوق مدنی جنین
همان‌طور که هر انسانی در زمان حیات خود دارای حقوق و اعتباری است، جنین انسانی نیز درصورتی که زنده به دنیا بیاید همان حقوق و اعتبار برایش قابل اجرا خواهد بود. حتی در بعضی از موارد به تشخیص قانون جنین قبل از تولد نیز دارای حق است. از این جهت در دو مقوله قانون برای جنینی که هنوز متولد نشده حقی درنظر گرفته است.
- نخست طبق قانون بیمه، می‌توان برای جنینی که هنوز وجود ندارد یعنی هنوز نطفه او شکل نگرفته تعهدی به نفع او ایجاد کرد. برای مثال زوج می‌تواند پیش از باردار شدن همسر خود، برای فرزندانی که در آینده ممکن است دارا شود بیمه عمر درنظر بگیرد.
- دوم این‌که می‌توان به نفع جنینی که هنوز نطفه‌اش منعقد نشده وقف کرد. برای مثال اگر ملکی به نفع کسی وقف شده باشد، اگر در آینده فرزندی از وی حاصل شود، این وقف می‌تواند مورد استفاده فرزند او نیز قرار بگیرد.
بیشتر بخوانید: اگر برای تقسیم ارث و انحصار وراثت نیاز به وکیل انحصار وراثت دارید کلیک کنید.
شرط ارث بردن جنین از متوفی
- شرط اول ارث بردن جنین زنده متولد شدن اوست. جنین حتماً باید زنده متولد شود؛ اگرچه یک لحظه بعد از زنده متولد شدن فوت کند. درواقع جنین قابلیت ارث بردن را دارد و در صورت وجود حمل تا زمان به دنیا آمدن جنین باید برای تقسیم سهم الارث صبر کرد. نکته‌ایی که باید به آن توجه کنیم این است که اگر در زنده به‌دنیا آمدن جنین شک داریم باید از طریق امارات قانونی مانند گریه یا حرکت نوزاد و گواهی پزشک یا شهادت شهود استفاده کرد. درصورتی که نتوان زنده به‌دنیا آمدن جنین را اثبات کرد، ارثی به وی تعلق نخواهد گرفت.
- شرط دیگر ارث بردن جنین از اموال متوفی این است که انعقاد نطفه جنین باید قبل از فوت مورث باشد. طوری که از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد، کمتر از 6 ماه و بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد. در واقع باید از فاصله مرگ مورث تا زمان تولد جنین بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.
چگونه می‌توان سهم‌الارث جنین را حفظ کرد؟
طبق ماده 878 قانون مدنی، برای این‌که سهم‌الارث جنین حفظ شود و حقوق وی ضایع نشود، دو راهکار وجود دارد:
- اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد. به عنوان مثال اگر بازماندگان متوفی برادر و خواهر او باشند و همسر متوفی باردار باشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب می‌شود، درصورت زنده متولد شدن، مانع از ارث بردن برادر و خواهر متوفی خواهد شد؛ در چنین موردی تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین به تعویق می‌افتد.
- اگر جنین مانع ارث بردن هیچ یک از سایر ورثه نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند، باید برای جنین سهمی مساوی سهم «دوپسر» از همان طبقه باشد، کنار بگذارند و بقیه ترکه را بین خود تقسیم کنند. البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود معتبر است. چنانچه جنین مرده متولد شود، مثل این است که اصلاً به نفع او وصیتی نشده است اما اگر حتی برای چند لحظه پس از تولد زنده بماند حقوق به او تعلق میگیرد و اگر فوت کند اموال و حقوق او در قالب ارث به وراث او منتقل می‌شود.=
اداره سهم‌الارث جنین
اداره سهم‌الارث جنین برعهده ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد ولی یا وصی باشد، دادگاه صالح برای اداره سهم‌الارث او، امین معین می‌کند (ماده 103 قانون امور حسبی). البته به استناد ماده 120 قانون امور حسبی، سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است، پس از تولد طفل زایل می‌شود.
ارث بردن جنین نامشروع
به موجب ماده 884 قانون مدنی، فرزند ناشی از زنا از پدر و مادر و اقوام خود ارث نمی‌برد. اما اگر حرمت رابطه‌ای که طفل ثمره آن بوده، نسبت به یکی از پدر و مادر ثابت شود اما نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه، زنا ثابت نباشد، فرزند فقط از طرف اخیر و اقوامش ارث می‌برد. این حکم در ماده 1167 قانون مدنی نیز آمده است که طفل ناشی از زنا ملحق به زانی نمی‌شود.
وصیت در مورد جنین نامشروع:
قانون‌گذار در این مورد سکوت کرده است. اما نباید فراموش کرد وصیت امری غیر از وراثت است؛ بنابراین به نفع جنین حاصل از ارتباط نامشروع نیز می‌توان وصیت از جانب اشخاص را ممکن دانست.
در ادامه به بررسی فقهی شرایط ارث بردن جنین از اموال متوفی که به روشهای نوین بارداری مثل اهداءتخمک، لقاح مصنوعی و یا اهداء اسپرم شکل گرفته‌اند می‌پردازیم.
آیا جنین ناشی از لقاح مصنوعی ارث می‌برد؟
امروزه به دلیل شیوع مشکلات ناباروری، بسیاری از زوجین به صورت طبیعی باردار نمی‌شوند. شاید در اطرافیان شما کسانی باشند که از طریق انعقاد نطفه با تلقیح اسپرم پدر و تخمک مادر در محیط آزمایشگاه بچه‌دار شدند.
در خصوص ارث بردن جنین حاصل از لقاح مصنوعی باید بگوییم درصورتی که انتقال اسپرم پدر به رحم مادر مدت‌ها پس از فوت پدر صورت بگیرد، جنین متولد شده از این تلقیح مصنوعی اگر زنده به دنیا بیاید از پدر متوفایش ارث می‌برد. در واقع قانون‌گذار شرط متاخر بودن انعقاد نطفه قبل از فوت مورث را پذیرفته است.
ارث بردن جنین ناشی از اهدا تخمک
در این روش که تخمک فرد دیگری با اسپرم زوج تلقیح شده و در رحم زوجه قرار میگیرد، جنین متولد شده به علت وجود رابطه توارث بین صاحب اسپرم و تخمک، از پدر ارث می‌برد، اما از صاحب رحم به علت فقدان رابطه نسبی ارث نمی‌برد.
ارث بردن جنین ناشی از اهدا اسپرم
در این روش تلقیح اسپرم فردی بیگانه با تخمک صاحب رحم صورت میگیرد. به جهت الحاق نَسسب طفل به صاحب اسپرم و تخمک، توارث میان آنان و طفل برقرار است، اما زوج فاقد اسپرم (پدرحکمی)، هیچ رابطه نَسبی با طفل ندارد، لذا پیشنهاد می‌شود که وی ضمن عقد لازمی متعهد شود، از ثلث اموال خود به نفع کودک به اندازه سهم یکی از وراث طبقه اول وصیت کند.
بیشتر بخوانید: تقسیم اموال بعد از طلاق به چه صورت است؟
ارث بردن جنین اهدایی
در این روش زوجین فاقد اسپرم و تخمک بوده، اما با توجه به علت وجود توانایی حمل در زوجه، جنین حاصل از تلقیح اسپرم و تخمک افراد غیر، به رحم زوجه منتقل می‌شود؛ از آنجایی که رابطه نَسبی طفل تنها با صاحبان اسپرم و تخمک برقراراست، ولی به علت لزوم ناشناس ماندن آنها، کودک از ارث آنها محروم می‌ماند.
در این رابطه پیشنهاد می‌شود پدر و مادر حکمی این جنین، نسبت به وصیت به نفع جنین برای ارث بردن جنین از اموال متوفی، برابر با سهم یکی از وراث طبقه اول خود اقدام کنند تا در آینده جنین متولد شده فاقد هیچ‌گونه حق و حقوقی نشود.
