ترکه در واقع دارایی ناخالص به جا مانده از شخص متوفی است که شامل دیون و طلب‌های او نیز می‌شود. بر طبق قانون، برای تقسیم ارث میان ورثه، در ابتدا باید دیون و واجبات مالی متوفی از ترکه پرداخت شود و پس از آن، مال باقی‌مانده که همان ترکه خالص است، میان وراث تقسیم می‌شود. در ادامه این مطب به بررسی مقررات ترکه، نحوه تقسیم ترکه و مراحل آن می‌پردازیم؛ همراه ما باشید.
تقسیم ترکه چیست و چه کسانی می‌توانند اقدام به تقسیم ترکه کنند؟
تقسیم ترکه به معنی تعیین سهم هر یک از وراث و انتقال مالکیت آن است. به عبارت دیگر با تقسیم ترکه، سهم‌الارث افراد مشخص می‌شود و اموال از حالت شراکتی به صورت انحصاری در اختیار وراث قرار میگیرد. بر همین اساس تقسیم ترکه از نظر ماهیت مشابه افراز است. افراد زیر حق درخواست تقسیم ترکه را دارند:
- موصی‌له
- امین جنین و شخص غائب
- ولی، وصی و قیم ورثه محجور
- شخصی که سهم‌الارث برخی از وراث به او انتقال داده شده است
- وکیل هر یک از این افراد با وکالت از آن‌ها
شرایط و مراحل تقسیم ترکه
درخواست تقسیم ترکه به صورت کتبی تنظیم می‌شود و در این درخواست باید نام و مشخصات متوفی، شخص درخواست‌کننده و وکیل انحصار وراثت او و نام سایر ورثه و سهام هر یک به طور کامل ذکر شود. اشخاص ذی‌نفع هر زمان که مایل باشند می‌توانند برای تقسیم ترکه درخواست دهند و نسبت به این موضوع مرور زمان جاری اجرا نمی‌شود. لازم به ذکر است که اگر یکی از ورثه محجور یا غایب باشد، در ابتدا برای وی قیم یا امین تعیین می‌شود و سپس به درخواست رسیدگی می‌شود. اگر هر یک از وراث صغیر باشد و قیم او طرف دعوا قرار بگیرد، دیگر به اقامه دعوا علیه اداره سرپرستی نیاز نخواهد بود.
ذکر این نکته نیز ضروری است که در دعوای تقسیم ترکه همه شرکا و ورثه باید با هم درخواست دهند و دعوایی که صرفا توسط برخی از آن‌ها تنظیم شده باشد، قابل استماع نخواهد بود.
به طور کلی تقسیم ترکه به اشکال زیر صورت میگیرد:
تقسیم ترکه با توافق ذی‌نفعان
اگر در خصوص تقسیم ترکه میان ورثه و ذی‌نفعان توافق وجود داشته باشد، بر اساس همان توافق، ترکه تقسیم می‌شود و برای این امر باید به دفتر اسناد رسمی رجوع شود. البته این شکل از تقسیم ترکه زمانی امکان‌پذیر است که هیچ کدام از وراث محجور یا غایب نباشند.
بنابراین درصورتیکه یکی از ورثه غایب یا محجور باشد، رسیدگی به تقسیم ترکه به عهده دادگاه خواهد بود. به عبارت دیگر ولی، امین یا قیم این افراد نمی‌توانند با سایر شرکا توافق کنند و در دفتر اسناد رسمی ترکه را تقسیم نمایند؛ بلکه دادگاه باید با استفاده از کارشناس رسمی، در خصوص رعایت مصلحت غایب یا محجور تصمیم‌گیری کند.
تقسیم ترکه بدون وجود توافق میان ذی‌نفعان
در برخی موارد ممکن است ورثه در خصوص نحوه تقسیم ترکه به توافق نرسند. در این حالت هر یک از این افراد یا وکیل آن‌ها به دادگاه رجوع کرده و برای تقسیم سهم درخواست می‌دهد. در این شکل از تقسیم ترکه، در مرحله نخست به وسیله افراز، پس از آن از راه تعدیل یا رد و در نهایت در صورتیکه هیچ کدام از این روش‌ها ممکن نباشد، با حکم فروش اجباری، اموال متوفی تقسیم می‌شود.
مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تقسیم ترکه
حقوق و مطالبات، اموال منقول و غیر منقول همگی جز ترکه هستند. بنابراین مرجع صالح دادگاه است و تا زمانیکه ترکه تقسیم نشده باشد، دعاوی راجع به آن باید در دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی در ایران اقامه شود. البته در صورتیکه آخرین اقامتگاه متوفی نامشخص باشد، رسیدگی در دادگاهی صورت میگیرد که متوفی برای آخرین بار در ایران در آن‌جا سکونت داشته است.
چند نکته مهم در خصوص تقسیم ترکه
در خصوص تقسیم ترکه لازم است که به موارد زیر توجه داشته باشیم:
- در صورتیکه ترکه شامل اموال متعدد مانند زمین، خودرو، طلا و … باشد، نیازی به تقسیم اجباری همه اموال نیست و ورثه می‌توانند بقیه اموال را به شکل دلخواه نگه دارند. بنابراین، تقسیم بخشی از اموال الزاما موجب تقسیم باقی اموال نمی‌شود.
- اگر ترکه سرقفلی باشد، مالک عین مستاجره نیز در دعوای تقسیم ترکه در زمره خواندگان خواهد بود.
- اگر ترکه غیرقابل تقسیم باشد، دادگاه نمی‌تواند دعوا را رد کند و باید دستور فروش آن را صادر نماید.
- قبل از تقسیم ترکه دادگاه باید وصیت متوفی و دیون او را بپردازد و پس از خارج کردن این بخش از ماترک، نسبت به مابقی آن تصمیم‌گیری نماید.
- تقسیم ترکه پیش از تصفیه دیون نافذ است اما طلبکاران همچنان صاحب حق هستند و می‌توانند به هر کدام از وراث با توجه به سهم آن‌ها رجوع کرده و طلب خود را دریافت کنند. در صورتیکه یکی یا چند نفر از ورثه معسر شده باشند، طلبکار برای سهم شخص معسر می‌تواند به سایر وراث رجوع کند.
تقسیم ترکه چه تفاوتی با مطالبه سهم الارث دارد؟
مطالبه سهم‌الارث جز امور ترافعی است و به عنوان یک دعوای مالی به طرفیت شخصی اقامه می‌شود که مال مورد نظر در تصرف او است. اما درخواست تقسیم ترکه، جز امور غیرترافعی و حسبی است و به طرفیت همه وراث اقامه می‌گردد.
جمع بندی
در این مطلب به بررسی مفهوم ترکه و نحوه تقسیم ترکه پرداختیم. اگر در این خصوص سوالی دارید می‌توانید با وکلای خبره و کارشناسان حقوقی مجرب ما در گروه وکلای هوداد تماس بگیرید.
